Cztery formuły – jak w tytule – mogą definiować zawartość Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego. Prace nad jej projektem dobiegły końca, na stronie MKiDN jest już umieszczona ostateczna wersja tego dokumentu (jak i diagnoza, w oparciu o którą przygotowano ten dokument oraz raport z konsultacji społecznych).
Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego zbudowana jest w oparciu o następujące konstatacje:
Postawy i kompetencje budujące kapitał społeczny – za które w niniejszej strategii uznano przede wszystkim kooperatywność, komunikatywność i kreatywność – warunkują zdolność do funkcjonowania w dynamicznie zmieniającej się dzisiaj rzeczywistości. Jak wynika z diagnozy, polskiemu społeczeństwu są one szczególnie potrzebne, w procesie przechodzenia od kapitału przetrwania i adaptacji do kapitału rozwojowego. (źródło: SRKS, str. 38)
Państwo powinno tworzyć warunki do rozwoju aktywności obywatelskiej i zwiększania wpływu obywateli na polityki publiczne, z poszanowaniem autonomii obywatelskiej i jej różnorodności w sferze działań i poglądów. Państwo powinno być partnerem dla obywateli, wspierać ich aktywność, nie może natomiast kierować tą aktywnością czy też wyręczać obywateli w ich działaniach. Partnerstwo powinno opierać się na wzajemnym zaufaniu i budowaniu przejrzystych relacji na linii państwo–obywatel. Dlatego wyzwaniem dla polityki publicznej jest poprawa warunków służących zwiększaniu udziału obywateli w realizacji i kontroli działań administracji publicznej. (źródło: SRKS, str. 39)
Należy uznać także podstawową rolę mediów masowych w budowaniu poczucia wspólnoty i wspólnej tożsamości oraz mediów sieciowych w zapewnieniu zdemokratyzowanej, poziomej komunikacji, wspierającej budowanie zaufania. Sieciowe formy komunikowania tworzą wspólnoty wiedzy i doświadczeń oraz przestrzeń dla debaty publicznej angażującej szerokie grono obywateli i instytucji. Polityka publiczna powinna zmierzać do wzmacniania otwartości mediów i systemów komunikowania, umożliwiając tym samym współpracę miedzy rozmaitymi nadawcami oraz wymianę treści, zarówno na poziomie lokalnym, krajowym, jak i międzynarodowym. (źródło: SRKS, str. 40)
Potencjał kulturowy i kreatywny nie jest przypisany do jakiejkolwiek sfery życia (np. sztuki, nauki czy technologii), ale raczej posiada zdolność wiązania ich ze sobą. Oznacza to, że twórczość staje się produktywna, o ile wspiera ją wysoki potencjał kreatywny, a więc przede wszystkim sieci stosunków społecznych. Im gęstsze (choć niekoniecznie mocne) są systemy relacji pomiędzy jednostkami i grupami, tym większe prawdopodobieństwo, że wygenerują one zjawiska nowe i wartościowe społecznie. Potrzebny jest zatem rozwój mechanizmów wsparcia i współpracy między różnymi podmiotami oraz osobami działającymi w sektorze kultury i kreatywności. (źródło: SRKS, str. 41)
Poniżej znajduje się tabela z opisami celów, priorytetów i kierunków działań SRKS (kliknij, aby powiększyć)
Niezwykle istotny jest załącznik nr 2 do strategii „Zastosowanie instrumentów wdrożeniowych w SRKS”. Są w nim wymienione wszystkie działania przewidziane do realizacji na etapie wdrożeniowym SRKS wraz z typami instrumentów, które zostaną zastosowane. Instrumenty te dzielą się na:
- regulacyjne (legislacyjne, nadzorcze), związane ze stanowieniem prawa i jego wdrażaniem;
- systemowe (monitoringowe, ewaluacyjne), związane z analizą „postępów” i barier;
- koordynacyjne (programowe, informacyjno-edukacyjne, granty celowe, inwestycyjne, kapitałowe), związane z implementacją programów rozwojowych i programów grantowych;
Można jeszcze zaznaczyć że badacz Alejandro Portes wyróżnia cztery typy „negatywnego” kapitału społecznego, związanego ze zbyt silnymi więzami społecznymi: Są to:
- zjawisko wykluczania polegające na tym, że do dóbr, usług, stanowisk czy innych przywilejów, które powinny być powszechnie lub na określonych zasadach dostępne, dopuszczani są tylko członkowie określonej sieci społecznej;
- zjawisko ograniczania możliwości działania w obrębie grup społecznych (wywieranie zbyt silnej presji, zmuszanie swoich członków do zbyt dużych ofiar, przekraczających możliwości czy ograniczających własny rozwój);
- ograniczanie indywidualnej swobody działania (dylemat wyboru między solidarnością wspólnoty a wolnością jednostki);
- wywieranie przez grupę presji na zaniżenie ambicji i standardów społecznych.
(na podstawie: Tomasz Zarycki, KAPITAŁ SPOŁECZNY A TRZY POLSKIE DROGI DO NOWOCZESNOŚCI)
Ale to już będzie problem kolejnego okresu programowania rozwoju.