XXIV spotkanie Forum Kraków zostało zorganizowane we współpracy z Ogólnopolską Federacją Organizacji Pozarządowych, a odbywało się 14 i 15 września 2015 roku w siedzibie Małopolskiego Instytutu Kultury. Celem spotkania były konsultacje założeń programu współpracy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z organizacjami pozarządowymi na lata 2017–2019. Spotkanie konsultacyjne poprowadził Rafał Krenz ze Stowarzyszenia CAL, członek Zespołu Konsultacyjnego, a uczestniczyli w nim członkowie Forum Kraków oraz przedstawiciele krakowskich organizacji pozarządowych działających w obszarze kultury.
Dyskutowany dokument pn. Założenia Programu Współpracy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z organizacjami pozarządowymi na lata 2017–2019 powstał w ramach projektu Programy dla zmiany – partycypacyjne tworzenie programów współpracy z organizacjami pozarządowymi na szczeblu centralnym, nr POKL.05.04.02-00-I27/15. Dokument został opracowany przez zespół: Weronika Czyżewska, Alina Gałązka, Alicja Gawinek, Krzysztof Guzowski, Artur Jóźwik, Magdalena Kopczyńska-Zych, Justyna Kowal, Rafał Krenz, Marzanna Krupa, Katarzyna Rybicka, Piotr Stec, Małgorzata Szeląg-Zalewska, Marek Szladowski, Aleksander Tarkowski, Artur Witkowski, Tomasz Schimanek. Konsultowany dokument został zaakceptowany przez Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Małgorzatę Omilanowską. Na podstawie tego dokumentu oraz w oparciu o raport z konsultacji społecznych w 2015 roku mają toczyć się dalsze prace nad samym projektem programu w 2016 roku. Podjęte przez OFOP działania, których celem jest pilotażowe opracowanie ministerialnych programów współpracy z organizacjami pozarządowymi, ma związek z nowelizacją ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie przyjętą 5 sierpnia 2015 roku. Od 2017 roku wejdzie w życie nowy przepis, wedle którego ministerstwa (w tym MKiDN) będą musiały obligatoryjnie przyjąć programy współpracy z organizacjami pozarządowymi: Minister lub wojewoda przyjmują, w drodze zarządzenia, po konsultacjach z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3, roczny lub wieloletni program współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 na okres nie dłuższy niż 5 lat.
Rafał Krenz przedstawił strukturę dokumentu, w tym przede wszystkim cele programu oraz proponowane zadania do realizacji. Zostały one omówione, jak również zostały zgłoszone uwagi i propozycje. Następnie uczestnicy spotkania zaproponowali nowe zadania, nieujęte w obecnych założeniach programu. Po zakończeniu konsultacji i realizacji wszystkich spotkań powstanie raport stanowiący załącznik do dokumentu Założenia Programu Współpracy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z organizacjami pozarządowymi na lata 2017–2019.
Struktura programu (cele i zadania)
Celem głównym programu współpracy jest rozwój współpracy między MKiDN oraz organizacjami pozarządowymi działającymi w obszarze kultury.
Cele szczegółowe i zadania przedstawiamy poniżej.
1. Wzmocnienie partnerskiej współpracy MKiDN z organizacjami pozarządowymi poprzez:
- wypracowanie zasad naboru kandydatów na członków Rady Organizacji Pozarządowych przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego, mających na celu zwiększenie reprezentatywności Rady;
- wzmocnienie komunikacji o prowadzonych przez MKiDN konsultacjach.
2. Poprawa komunikacji i koordynacji działań pomiędzy ciałami dialogu poprzez:
- zwiększenie dostępności informacji dla członków ciał dialogu;
- powołanie Pełnomocnika ds. współpracy MKiDN z organizacjami pozarządowymi.
3. Rozwój potencjału sektora pozarządowego poprzez:
- wzmocnienie działań na rzecz sieciowania organizacji;
- wyodrębnienie obszarów współpracy systemowej MKiDN i organizacji pozarządowych;
- wzmocnienie kompetencji organizacji pozarządowych koniecznych do udziału w procesie legislacyjnym oraz wypracowanie rozwiązań wzmacniających rzecznictwo.
Uwagi i propozycje zgłoszone w trakcie dyskusji
Pogłębienie przedstawionej w dokumencie diagnozy dotyczącej kondycji organizacji pozarządowych działających w obszarze kultury. Wskazanie modeli działalności tych podmiotów, modeli finansowania, barier i ograniczeń dla rozwoju sektora, trendów i dynamiki zmian. Zaprezentowana diagnoza nie daje precyzyjnych wskazówek dla ustalenia priorytetów współpracy organizacji pozarządowych z MKiDN.
Uporządkowanie ram dokumentu (cel główny, cele szczegółowe, zadania, kluczowe działania do realizacji). Obecnie cele i zadania nie są sformułowane klarownie, a obszary działań nakładają się wzajemnie na siebie.
W zadaniu „Wypracowanie zasad naboru kandydatów na członków Rady…” należy wziąć pod uwagę rozwiązanie, w którym osoby te są reprezentantami innych ciał konsultacyjnych, opiniodawczych, obywatelskich funkcjonujących w różnych obszarach sektora kultury. Na przykład obecnie istnieje możliwość tworzenia Komisji Dialogu Obywatelskiego jako ciał opiniująco-doradczych przy samorządach. Naturalne jest, aby ich reprezentanci mogli uczestniczyć w pracach na szczeblu krajowym. Tego typu rozwiązania wzmocniłyby aktywność grup angażujących się w konsultacje i partycypację społeczną.
Stanowisko Pełnomocnika ds. współpracy MKiDN z organizacjami pozarządowymi powinno być utworzone w randze przynajmniej sekretarza stanu. Jest to istotne, aby osoba odpowiedzialna za realizację programu współpracy z organizacjami pozarządowymi posiadała odpowiedni mandat polityczny, jak i możliwości działania w ministerstwie na styku wielu departamentów.
W ramach zadania „Wzmocnienie komunikacji…” przewiduje się uruchomienie newslettera, który umożliwi dowolnej organizacji zapisanie się i otrzymywanie informacji o prowadzonych przez resort konsultacjach. Postulowano, aby raczej stworzyć zakładkę o konsultacjach MKiDN na portalu konsultacje.ngo.pl, w której można by było w uporządkowany sposób przedstawiać wszystkie przedsięwzięcia, jak i prowadzić ich konsultacje z organizacjami pozarządowymi. W oparciu o taki serwis można dopiero podjąć wszelkie możliwe działania upowszechniające.
W zadaniu „Wzmocnienie działań na rzecz sieciowania organizacji” znalazło się przedsięwzięcie polegające na promowaniu i wspieraniu przez MKiDN idei powierzania zarządzania samorządowymi instytucjami kultury organizacjom pozarządowym (np. kampania promocyjna wśród samorządów i wypracowanie mechanizmu „bonu na start”, który zachęcałby do takiego powierzania samorządy). W opinii uczestników spotkania takie przedsięwzięcie nie będzie w żadnym stopniu skuteczne, ponieważ idea ta jest znana decydentom i organizacjom pozarządowym, za to brakuje szczegółowych rozwiązań prawnych i praktycznych umożliwiających powierzanie instytucji organizacjom pozarządowym. Uczestnicy postulowali, aby przedsięwzięcie to polegało na opracowaniu diagnozy problemu (są możliwości prawne, nie ma wdrożeń) oraz opracowaniu katalogu praktycznych rozwiązań do wdrożenia, które przyczyniłyby się do lepszej współpracy samorządów jako organizatorów instytucji ze stroną społeczną. Jednym z dyskutowanych rozwiązań była propozycja, aby nie powierzać organizacji pozarządowej od razu prowadzenia całej instytucji, ale powierzać w ramach instytucji konkretne zadanie lub program. Takie częściowe rozwiązanie może przyczynić się do rozwoju kompetencji lokalnych organizacji związanych z zarządzaniem dużymi zadaniami publicznymi. W opinii uczestników spotkania główny problem (od strony organizacji pozarządowych) polega na braku rozwiązań częściowych i nastawionych na długofalowy proces oraz braku ochrony przed poczynaniami samorządu po przejęciu instytucji przez organizację pozarządową. Budowanie klimatu zaufania, testowanie rozwiązań, nabywanie kompetencji do zarządzania instytucją kultury jest procesem. Dlatego obecne rozwiązania prawne są zbyt ryzykowne, praktyka niezachęcająca, a bariery organizacyjne zbyt duże dla organizacji chętnych do przejęcia instytucji. Uczestnicy spotkania zwrócili również uwagę na inne możliwości powierzenia instytucji kultury: spółdzielni (w tym spółdzielni powołanej przez pracowników), koalicji organizacji pozarządowych (partnerstwo publiczno-społeczne), prywatnej firmie (partnerstwo publiczno-prywatne).
Propozycje nowych zadań
Na spotkaniu pojawił się również postulat, aby obok dotacji celowych pojawiła się dla organizacji pozarządowych możliwość otrzymywania dotacji o charakterze podmiotowym umożliwiających stabilizację instytucjonalną. Ich „instytucjonalizacja”, na zasadzie czasowego, trzy- lub pięcioletniego kontraktu, byłaby ważnym wsparciem dla podmiotów, które obecnie w grantach ukrywają koszty niezwiązane z realizacją projektów. Istnieje duża grupa organizacji pozarządowych, ważnych dla kultury narodowej, dla których granty podmiotowe mogłyby być powiązane z tworzeniem długofalowych planów rozwoju (również biznesplanów) takich instytucji, aby mogły one zapewnić sobie same stabilizację w przyszłości.
MKiDN wspiera grantami wiele projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe. Część z nich ma charakter edukacji artystycznej, kulturalnej i medialnej. W tym zakresie obecnie nie ma żadnego nadzoru merytorycznego ani oceny jakości działań. Podobnie jest z projektami, dla których mecenasem są samorządy. Nikt dziś nie panuje nad rozproszonym systemem prowadzenia edukacji w obszarze kultury. Uczestnicy spotkania postulowali, aby w ramach programu zająć się opracowaniem systemu standardów pracy oraz oceny jakości działań. Czy wiemy, jaki dziś powinien być dom kultury? Czy nie powinniśmy tej nazwy zastrzec dla podmiotów prowadzących animację społeczno-kulturalną, które przestrzegają ustalonych standardów działania? Czy potrafimy określić, na czym powinny polegać zadania własne gmin w dziedzinie kultury? Raczej nie, co przejawia się wydawaniem pieniędzy teoretycznie na kulturę, a praktycznie na marketing terytorialny, masową rozrywkę i zajęcia rekreacyjne. Program współpracy mógłby posłużyć wypracowaniu tego typu standardów i jakości.
Uczestnicy spotkania wskazali, że w ramach programu współpracy powinien powstać mechanizm certyfikacji oraz model wsparcia dla oddolnie tworzących się instytucji kultury. Byłby to zalążek programu wspierającego dostępność kultury na obszarach wiejskich i miejsko-wiejskich poprzez zapewnienie trwałości najlepszym inicjatywom animacyjnym i edukacyjnym. Dziś bardzo często tego typu działania umierają z braku możliwości stabilizacji po etapie projektowym. Mechanizm taki mógłby wspierać tworzenie się lokalnych partnerstw chcących powołać oddolne, niezależne od lokalnych samorządów instytucje animacji kultury. Dziś bardzo często zdarza się, że publiczne instytucje kultury (np. domy kultury) są rozwiązywane z powodu ich „nieadekwatności” w stosunku do potrzeb (tak się wydarzyło ostatnio w Jarocinie). Warto na ten trend odpowiedzieć pozytywnym rozwiązaniem i wesprzeć systemowo inicjatywy, które mają zdolność do stworzenia stałej instytucji kultury zajmującej się działaniami edukacyjnymi i animacyjnymi. Lokalne samorządy mogłyby zyskać w przyszłości partnera, jak również możliwość zainicjowania pozytywnych zmian w pejzażu instytucjonalnym kultury. Dziś obszar ten jest zabetonowany przez stałe dotowanie nawet nieefektywnych instytucji publicznych, a wszelkie zmiany muszą być i tak inicjowane przez samorządy, które nie widzą w tym interesu.
W spotkaniu uczestniczyli: Agata Lisowicz-Wala, Wojciech Szuniewicz, Paweł Gogołek, Michał Zabłocki, Beata Waśko, Jarosław Klaś, Małgorzata Szeląg-Zalewska, Ewa Ryks, Anna Barwicka, Antoni Bartosz, Maciej Zygmunt, Piotr Wyrobiec, Marek Sztark, Anna Dobrowolska-Cylwik, Jacek Gralczyk,Joanna Orlik, Piotr Knaś.
Galeria zdjęć ze spotkania >>