Kompetencje animatorów kultury. Stanowisko Forum Kraków

Forum Kraków, kontynuując prace grupy roboczej pn. Kompetencje Animatora Kultury działającej w ramach NieKongresu Animatorów Kultury, podjęło się opracowania i podsumowania tematu kompetencji animatorów kultury. Celem tych działań było:

  • określenie, czy jest możliwe i czy jest potrzebne stworzenie katalogu kompetencji animatora kultury;
  • stworzenie materiału/opracowania mogącego być pomocą przy tworzeniu programów edukacji i szkoleń dla animatorów kultury;
  • uporządkowanie refleksji nad różnorodnym i interdyscyplinarnym polem animacji kulturowej w Polsce.

W związku z powyższym Forum Kraków (we współpracy z Małopolskim Instytutem Kultury) przeprowadziło następujące działania:

Serdecznie zapraszamy do zapoznania się z tekstem Marka Krajewskiego pt. „Kompetencje animatorów” oraz uzupełniającymi go opracowaniami Zofii Dworakowskiej (o kształceniu na specjalizacji Animacja Kultury w Instytucie Kultury Polskiej UW), Moniki Nęckiej (o animacji w kontekście sztuki i edukacji artystycznej), Agnieszki Sojki (o animacji w perspektywie pedagogicznej).
Forum Kraków opracowało swoje stanowisko na temat kompetencji animatorów kultury, przedstawione poniżej.
Animacja kulturowa powinna być wspieranym i rozwijanym przez państwo oraz samorządy obszarem działalności kulturalnej. Animacja kulturowa to działania podejmowane w konkretnej grupie, wspomagające te formy uczestnictwa jej członków we własnej kulturze, które uznają oni za ważne, a które są z jakichś powodów utrudnione (za: Edukacja kulturowa. Poręcznik, str. 163). Animacja ma za zadanie przezwyciężanie barier związanych z uczestnictwem w kulturze oraz inspirowanie zmiany społecznej, poprzez m.in. przeciwdziałanie wykluczeniom, budowanie kapitału społecznego, rozwijanie kompetencji społecznych i kulturowych, wzmacnianie postaw obywatelskich itp. Animatorzy pracują „in situ”, ze społecznościami lokalnymi, środowiskami, grupami nieformalnymi, pojedynczymi osobami. Efekty ich pracy mogą uwidaczniać się we wzroście jakości życia i poczucia bezpieczeństwa, zmniejszaniu się natężenia konfliktów społecznych, intensyfikacji relacji społecznych, wzroście uczestnictwa w kulturze, sprawniejszym funkcjonowaniu społeczności lokalnych w wymiarze obywatelskim i wdrażaniu nowych rozwiązań.
Animacja kulturowa jest wielowątkową, interdyscyplinarną i procesualną działalnością kulturowo-społeczną. Nie ma jednego preferowanego modelu animacji, ani skończonego i zamkniętego profilu kompetencyjnego. To, co charakteryzuje osoby pracujące na tym obszarze i utożsamiające się z nim, to liczne i zróżnicowane umiejętności, które występują w różnych konfiguracjach, niektórzy animatorzy wyraźnie się specjalizują (czasami tworzą nową, własną specjalizację), inni są wielozadaniowi, a jeszcze inni mają w swojej pracy następujące po sobie okresy specjalizacji i „wielozadaniowości” (za: Zofia Dworakowska, „Kompetencje animatora kultury w perspektywie kształcenia na specjalizacji Animacja Kultury w Instytucie Kultury Polskiej UW”). Dlatego Forum Kraków nie dąży do „uzawodowienia” animatorów, lecz do stworzenia silnego środowiska animatorów kultury, przy czym należy pamiętać o tym, aby tych odrębności nie zacierać, ale też by nie budować sztucznych podziałów wewnątrzśrodowiskowych – chodzi raczej o to, by poszczególne szkoły/ modele animacji były jak domy z szeroko otwartymi drzwiami i oknami – a więc, by strzegły swojej odrębności i tożsamości, ale by jednocześnie zainteresowane były tym, co się dzieje w innych domostwach, by były na nie otwarte (za: Marek Krajewski, „Kompetencje animatorów”). Dlatego sieciowanie środowiska, budowanie platform współpracy i samorozwoju, rzecznictwo skierowane w stronę decydentów i środowisk samorządowych są ważnymi zadaniami dla wzmocnienia obecności animacji kulturowej w politykach kulturalnych w Polsce.
Wsparcie dla rozwoju kompetencji animatorów kultury powinno polegać głównie na dostępie do stypendiów, profesjonalnych programów szkoleniowych, środowiskowych spotkań, konferencji oraz grantów skierowanych na poszukiwanie nowych rozwiązań, narzędzi, sposobów działania. Szczególnie istotne jest to w obszarze funkcjonowania lokalnych instytucji kultury: domów kultury, bibliotek, organizacji pozarządowych – powinny one systemowo (a nie akcyjnie) współuczestniczyć w programach rozwoju animacji kultury, stąd dużą wagę mają działania związane z rozwojem wyspecjalizowanych instytucji wsparcia animacji kultury. Animatorzy profesjonalni jako pracownicy sektora kultury, jak i działający w mniej sformalizowany sposób liderzy i aktywiści lokalni, powinni mieć równy dostęp do szeregu narzędzi wsparcia ich kompetencji.
Profil kompetencyjny animatora kultury nie powinien być zamkniętym i prawnie potwierdzonym zestawem umiejętności, należy jednak w programowaniu działań rozwojowych skierowanych do animatorów zwrócić szczególną uwagę na trzy główne obszary kompetencyjne.
Pierwszym z nich są przymioty osobiste animatora. Należą do niego:

  • kwalifikacje moralne (np. szeroko rozumiana uczciwość, skłonność do przedkładania dobra wspólnego nad własne, bezinteresowność, odpowiedzialność itd.);
  • specyficzne postawy wobec rzeczywistości (ciekawość, zainteresowanie otaczającym światem; przekonanie, iż jest ona przekształcalna, że można ją zmienić; anty-fatalizm; optymizm i czerpanie radości z możliwości działania itd.);
  • specyficzne postawy wobec innych, zwłaszcza tych, z którymi się pracuje (otwartość i zainteresowanie innymi; świadomość ludzkiej różnorodności, tolerancja dla odmienności; wrażliwość na cierpienie innych itd.);
  • refleksyjność (a więc zdolność do krytycznego przyglądania się rzeczywistości, kwestionowania zestalonych przekonań i stereotypów na jej temat; gotowość do walki z uprzedzeniami; umiejętność wykorzystywania wiedzy naukowej i własnych doświadczeń jako podstaw działania; zdolność do wyciągania wniosków ze swoich sukcesów i porażek itd.);
  • cechy osobiste (konsekwencja w działaniu; dystans wobec samego siebie, zdolność do autorefleksji i autokrytycyzmu; odporność na niepowodzenia i zdolność do stawiania im czoła; odwaga i zdolność do działań bezkompromisowych, zawsze wtedy, gdy są one potrzebne).

Drugim zbiorem są kompetencje społeczne. Należą do niego między innymi:

  • wiedza o charakterze psychologicznym i społecznym (a więc podstawowa wiedza na temat człowieka i procesów psychologicznych; wiedza na temat procesów i struktur grupowych; wiedza na temat procesów komunikacyjnych i podstawowych form, w jakich procesy te się dziś realizują; wiedza na temat podstawowych narzędzi socjologicznej i psychologicznej diagnozy środowiska, w którym się działa itd.);
  • szeroko rozumiana empatia (a więc umiejętności słuchania, rozmawiania, interagowania z innymi; umiejętność rozpoznawania warunków i wrażliwość na sytuację, w której się znajdują; umiejętność rozpoznawania emocji obecnych w grupie; umiejętność rozpoznawania systemów wartości i postaw wobec rzeczywistości obowiązujących w grupie itd.);
  • umiejętność aktywizowania (umiejętność podejmowania współpracy z innymi; umiejętność stwarzania okazji i pretekstów do współpracy; zdolność do pobudzania wyobraźni, w tym wyobraźni społecznej; umiejętność motywowania innych do działania i do współdziałania);
  • umiejętność pracy z grupą (w tym umiejętność: obserwowania i rozumienia procesów zachodzących w grupie; uruchamiania pożądanych procesów grupowych; rozwiązywania i kanalizowania konfliktów i sytuacji spornych pojawiających w grupie; zdolność do uchwycenia podstawowych struktur organizujących funkcjonowanie grupy i umiejętność do modyfikowania tych struktur, zdolności facylitacyjne; umiejętność przekazywania wiedzy, dzielenia się doświadczeniami, umiejętność nauczania zdolności do posługiwania się różnorodnymi narzędziami itd.).

Trzecim zbiorem są wiedza i umiejętności techniczno-praktyczne. Do tego zbioru należą:

  • ogólna, ale wszechstronna, wiedza o otaczającej nas rzeczywistości (orientowanie się w historii i przeszłości; wiedza ekonomiczna i społeczno-polityczna; wiedza na temat kultury i sztuki itd.);
  • ogólna, ale wszechstronna, wiedza na temat środowiska, w którym się działa (orientowanie się w historii i przeszłości środowiska; świadomość przecinających je zróżnicowań, obowiązujących w nim systemów wartości i podstawowych modusów działania; wiedza na temat podstawowych zasobów, jakimi to środowisko dysponuje itd.);
  • specjalistyczna wiedza na temat animacji kulturowej (wiedza na temat specyfiki tej praktyki, jej historii i wielości form, w jakich może się ona realizować; wiedza na temat możliwości i ograniczeń dla tego rodzaju działalności w naszym kraju);
  • wiedza o charakterze organizacyjnym (wiedza na temat instytucjonalnych i prawnych uwarunkowań kultury w Polsce; wiedza na temat potencjalnych źródeł finansowania działań animacyjnych i pozyskiwania z nich środków itd.);
  • umiejętności praktyczne związane z realizacją działań animacyjnych (umiejętności posługiwania się różnorodnymi mediami tworzenia [poczynając od tradycyjnych mediów tworzenia sztuki, aż po współczesne, zdigitalizowane i sieciowe narzędzia tego rodzaju]; umiejętności organizacji pracy grupy i gromadzenia środków niezbędnych do uruchomienia jej działań; umiejętność układania sobie współpracy z instytucjami kultury oraz oświatowymi, a także z władzami samorządowymi; umiejętność dokumentowania i popularyzowania własnych działań; umiejętność posługiwania się narzędziami pozwalającymi przeprowadzić diagnozę środowiska, w którym się działa; umiejętność dokonywania ewaluacji i autoewaluacji; umiejętność wyszukiwania i filtrowania informacji potrzebnych w pracy animacyjnej i edukacyjnej).

Punkt wyjścia dla powstania tej listy został szerzej omówiony w tekście Marka Krajewskiego pt. „Kompetencje animatorów”.