Na zamówienie Małopolskiego Obserwatorium Polityki Rozwoju powstało opracowanie Usługi publiczne w Małopolsce – dostępność i koncentracja. Zadanie to zlecono firmie Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych w Łodzi. Obok m. in. edukacji, ochrony środowiska jedną z poddanych analizie usług była kultura.
Analiza dostępności usług publicznych w województwie małopolskim wraz z identyfikacją i delimitacją obszarów strategicznej interwencji” stanowi opracowanie, które określa aktualny stan koncentracji i dostępności infrastruktury usług publicznych w obszarze kultury, edukacji, ochrony zdrowia, ochrony środowiska, opieki społecznej oraz sportu i rekreacji – zarówno na poziomie lokalnym, jak i ponadlokalnym województwa małopolskiego. Celem badania było zdiagnozowanie sytuacji wyjściowej, oszacowanie zapotrzebowania na dalsze inwestycje, zidentyfikowanie i przestrzenne zdelimitowanie obszarów strategicznej interwencji polityki rozwoju województwa we wskazanym zakresie, a także analiza kosztów realizacji podstawowych usług publicznych. (źródło: MORR)
Celem głównym badania było określenie aktualnego stanu koncentracji i dostępności infrastruktury oraz usług publicznych na terenie województwa małopolskiego, zarówno na poziomie lokalnym, jak i ponadlokalnym, z uwzględnieniem podziału na subregiony. Uwzględnienie w analizie poziomu koncentracji infrastruktury i dostępności usług publicznych pozwoliło z jednej strony przedstawić skalę nasycenia obszaru województwa małopolskiego poszczególnymi kategoriami infrastruktury, a z drugiej – określić poziom dostępności usług dzięki niej generowanych dla mieszkańców w różnych częściach województwa. (źródło: Raport Usługi publiczne w Małopolsce – dostępność i koncentracja, str.19)
W pierwszej części raportu zostały zawarte wyniki analizy poziomu koncentracji infrastruktury i dostępności usług publicznych w województwie małopolskim. Drugi rozdział raportu zawiera wyniki badań dotyczących projekcji zmian na poziomie koncentracji infrastruktury wskutek interwencji przewidzianych do realizacji w perspektywie do 2015 roku. Kolejny rozdział zawiera ocenę dalszego zapotrzebowania na interwencję służącą zwiększeniu dostępności usług publicznych. Ostatni rozdział zawiera identyfikację i przestrzenną delimitację obszarów strategicznej interwencji polityki regionalnej. Ocenę trafności analiz zaprezentowanych w raporcie można poznać z prezentacji dr hab. Jacka Leśkowa, przedstawionej na radzie Małopolskich Obserwatoriów Rozwoju, 5 lutego, 2013 roku.
Dostępność i koncentracja usług publicznych w obszarze kultury w Małopolsce.
Autorzy raportu analizy dostępności i koncentracji usług kulturalnych oparli o dostępne wskaźniki GUS-u:
Przy obliczaniu wskaźników dostępności usług publicznych i koncentracji infrastruktury publicznej w obszarze kultury (przy podziale na powiaty) wykorzystano następujące wartości: liczba kin, obiektów działalności wystawienniczej, muzeów wraz z oddziałami, teatrów oraz instytucji muzycznych. Natomiast dla gmin były to: liczba czytelników bibliotek publicznych w ciągu roku, liczba domów kultury, klubów, świetlic, placówek bibliotecznych, uczestników imprez w domach i ośrodkach kultury, klubach i świetlicach. (źródło: Raport Usługi publiczne w Małopolsce – dostępność i koncentracja, str.27)
W efekcie powstały mapy i tabele umożliwiające porównanie dostępności i koncentracji usług kulturalnych w regionie. Obrazują one liczbę obiektów infrastruktury kultury w nałożeniu na kwestię czytelnictwa w bibliotekach publicznych oraz imprez organizowanych przez publiczne instytucje kultury.
Dodatkowo badacze przeprowadzili wywiady indywidualne i grupowe z wybranymi przedstawicielami samorządów oraz rozesłali ankiety kwestionariuszowe do wszystkich urzędów samorządowych gminnych i powiatowych:
W obszarze kultury wszystkie jednostki miejskie oceniły pozytywnie poziom oraz jakość i dostępność usług publicznych. W badanych ośrodkach występuje bogata oferta kulturalna i liczba placówek zapewniających mieszkańcom kompleksowy dostęp do usług kulturalnych. Analiza badań IDI wykazała, że uwaga badanych została zwrócona przede wszystkim na instytucje takie jak: ośrodki i domy kultury, muzea, galerie oraz biblioteki publiczne. To one wyróżniają się w zakresie zapewniania usług publicznych w obszarze kultury. Respondenci z Chrzanowa, Olkusza, Oświęcimia i Tarnowa w szczególny sposób zaakcentowali wyjątkowość miejskich bibliotek, które w ostatnim czasie zostały zmodernizowane i przystosowane do wykorzystywania najnowszych technologii, […] Nakłady na działalność kulturalną w badanych ośrodkach są dostatecznie wysokie i dzięki temu możliwe jest rozbudowywanie i remontowanie dostępnej infrastruktury. Oferta kulturalna przygotowywana przez miasta uczestniczące w badaniu jest różnorodna, przystosowana do zainteresowań szerokiej grupy mieszkańców. Imprezy organizowane przez miasta mają zasięg zarówno lokalny, krajowy, jak i międzynarodowy, Największe miasta regionów pełnią w powiatach i subregionach funkcję kulturotwórczą, a ich rola w tworzeniu i podtrzymywaniu tradycji kulturowych jest niezastąpiona. Jednak przede wszystkim są one liderami w organizowaniu i prowadzeniu imprez kulturalnych, a także wpływają na urozmaicanie przedsięwzięć kulturalnych, zgodnie z potrzebami mieszkańców miast oraz okolic. Potencjał i dofinansowanie, jakie posiadają duże ośrodki miejskie, sprawia, że usługi publiczne w zakresie kultury w województwie małopolskim są utrzymywane na wysokim poziomie – nie tylko w kwestiach organizacyjnych, ale także merytorycznych. (źródło: Raport Usługi publiczne w Małopolsce – dostępność i koncentracja, str.32)
W efekcie powstały zestawienia stanowisk urzędników samorządowych wobec kwestii dostarczania usług kulturalnych. Należy zatem pamiętać, że ocenę usług kulturalnych w tym raporcie wystawiają ich „dostawcy” a nie odbiorcy.
Kolejnym krokiem było opracowanie map wskazujących obszary strategicznej interwencji, w związku z najsłabszą koncentracją i dostępem do usług. Poniżej przykład mapy w zakresie usług kulturalnych.
(źródło mapy: Raport Usługi publiczne w Małopolsce – dostępność i koncentracja, str.259)
Syntetycznie, najgorzej zostały ocenione następujące gminy: Drwinia, Słomniki, Kozłów, Racławice, Lubień, Tokarnia, Radziemice, Kłaj, Biecz, Bobowa, Łużna, Sękowa, Uście Gorlickie, Dobra, Laskowa, gmina Limanowa, Łukowica, Słopnice, gmina Grybów, Łanowa, Łącko, Łososina Dolna, Piwniczna-Zdrój, Rytro, Czarny Dunajec, Lipnica Wielka, Łapsze Niżne, Nowy Targ, Ochotnica Dolna, Raba Wyżna, Kościelisko, Trzyciąż, Budzów, Bystra-Sidzina, Zawoja, Iwkowa, Gręboszów, Ciężkowice, Gromnik, Rzepiennik Strzyżewski oraz Wojnicz.
W ostatnim rozdziale znajdują się rekomendacje wynikające z raportu. Dla przykładu podajemy te dotyczące subregionu tarnowskiego:
Ocena usług publicznych w zakresie kultury jest dobra, żaden z przedstawicieli gmin nie ocenił jej jako złej. Zaleca się w dalszym ciągu utrzymanie wysokiego poziomu usług publicznych z zakresu kultury. Przede wszystkim ważne jest, aby funkcjonujące na terenie subregionu placówki kulturalne nadal pełniły swoje funkcje na odpowiednim poziomie. Zaleca się także odpowiedzialne zarządzanie placówkami kulturalnymi, aby nie dopuścić do pogorszenia się poziomu usług w tym zakresie. Wykonawcami rekomendacji powinni być przede wszystkim pracownicy i dyrektorzy placówek kulturalnych, ale także władze gmin. (źródło: Raport Usługi publiczne w Małopolsce – dostępność i koncentracja, str.309)
Na podstawie analiz przedstawionych w tym raporcie można wskazać, że istnieje potrzeba metodologicznego opracowania zasad oceny dostępności publicznych usług kulturalnych oferowanych przez samorządy. Obraz przedstawiony w tym raporcie nie uwzględnia:
- problematyki scharakteryzowania usług publicznych w dziedzinie kultury (typologia usług poddawanych ocenie: lokalnych, artystycznych, animacyjnych, bibliotecznych, itp.);
- problematyki relacji pomiędzy rozbudowywaniem infrastruktury a zwieszaniem dostępu do usług kulturalnych (jest jeszcze coś takiego, jak rozwój kompetencji kadr kultury);
- mobilności usługobiorców (korzystanie z usług poza własnym miejscem zamieszkania);
- możliwości finansowych usługobiorców (kwestie odpłatności za publicznie oferowane usługi).
Dopóki nie scharakteryzujemy katalogu podstawowych usług publicznych w dziedzinie kultury (co powinno oferować państwo i samorządy), dopóki nie określimy minimalnych standardów (zakresów) tychże usług związanych z rozwojem infrastruktury, kompetencjami kadr kultury, finansowaniem publicznym, dopóki nie dopracujemy się nowoczesnego systemu statystyk publicznych w dziedzinie kultury, tego typu analizy „wielkoobszarowe”, z lotu ptaka będą obarczone dużą nietrafnością.