Samorządy są instytucjami użyteczności publicznej i w tym sensie są świadczeniodawcami usług publicznych. Usługi te mogą dotyczyć różnych dziedzin – jedną z nich jest kultura. Pytanie może być następujące: jaki kształt powinien mieć katalog usług publicznych w dziedzinie kultury?
Na początek należy wskazać, na czym polega podejście samorządów do usług publicznych (w wymiarze idealnym, w praktyce, jak wiadomo, bywa różnie):
1. Zapewnianie i realizacja usług publicznych to zadanie samorządów: usługi publiczne obejmują dobra publiczne, w odniesieniu do których niemożliwe jest wykluczenie kogokolwiek z korzystania z nich. Są to dobra, od których oczekujemy określonej jakości – niezależnie od liczby osób z nich korzystających (każdy nowy konsument nie narusza uprawnień pozostałych);
2. Usługi powinny spełniać określone standardy jakości oraz być powszechnie dostępne: doskonalenie zarządzania usługami publicznymi dokonuje się poprzez zwiększanie powszechnej dostępności oraz poprawę jakości usług świadczonych przez jednostki administracji publicznej;
3. Usługami się zarządza – projektując je, wdrażając, monitorując i ewaluując: powszechna dostępność oraz poprawa jakości jest efektem sprawnego zarządzania usługami przez jednostki administracji publicznej, które dbają o zapewnienie warunków do efektywnej ich realizacji, bazując na zdefiniowanych standardach ich realizacji oraz określonym rynku usługodawców;
Rozwój instytucjonalny w obszarze usług publicznych został określony jako przygotowanie i stosowanie standardów usług publicznych, planowanie świadczenia usług publicznych w oparciu o schematy organizacji dostarczania usług publicznych oraz stosowanie mechanizmów doskonalenia świadczenia usług publicznych.
[na podstawie materiałów z projektu Planowanie Rozwoju Instytucjonalnego w Samorządach Lokalnych]
Samorząd powinien zatem określić:
- jakie usługi będzie „wykonywał” w obszarze kultury;
- do kogo będą skierowane (usługi są nie tylko dla „ludności” ale też dla innych podmiotów kultury: organizacji pozarządowych, grup nieformalnych, firm prywatnych, itp.);
- Jakich metod użyje, aby je skutecznie i efektywnie zapewnić (samemu, poprzez instytucje kultury, poprzez zlecanie usług innym „operatorom”).
Przykładowa usługa dostępu do teatru może zatem polegać na stworzeniu instytucji Teatr Miejski, lub na zleceniu usługi prowadzenia teatru Lokalnemu Towarzystwu Teatralnemu, ale też na zafundowaniu wszystkim mieszkańcom darmowych biletów do najbliższego Teatru Wielkomiejskiego. Jak też na wynegocjowaniu z lokalnym prywatnym teatrem obniżenia cen biletów w zamian za preferencyjną stawkę czynszu. Równie dobrze gmina można uznać, że zapewnienie dostępu do teatru nie jest zadaniem priorytetowym… bo ważniejszy jest lokalny zespół pieśni i tańca. Część mieszkańców woli teatr więc się smuci, inni cieszą się z sukcesów zespołu i możliwości posyłania tam własnych dzieci na zajęcia taneczne.
Reasumując samorząd nie jest w stanie zorganizować i sfinansować działań obejmujących wszystkie istniejące potrzeby kulturalne. Może za to przejrzyście i racjonalnie tworzyć lokalny system usług w obszarze kultury korzystając z konsultacji społecznych, partycypacji obywatelskiej, badań i diagnoz kultury. Aktorów uczestniczących w debacie na temat systemu usług publicznych w obszarze kultury może być bardzo wielu. Dziś w wielu miastach i gminach działają już różnego typu inicjatywy obywatelskie, fora kultury lokalnej, które wymuszają na samorządach „podzielenie się” władzą nad lokalnymi politykami kultury.
Niestety wciąż bardzo często „systemy” usług kulturalnych ograniczają się do dotowania bieżącej działalności biblioteki/ domu kultury oraz organizacji różnego typu imprez okolicznościowych. Na dalsze „poszukiwania” wielu samorządów organizacyjnie i kompetencyjnie nie stać.
Istotne jest zatem zaproponowanie jakiegoś początkowego schematu wskazującego jak powinien wyglądać system usług publicznych w obszarze kultury. Lokalnie może on być realizowany w różnych wariantach, ponieważ powinien być dopasowany do wyzwań, potrzeb, aktywności społeczności. Wypracowany w ramach Forum Kraków wstępny pomysł na grupy usług publicznych w obszarze kultury jest następujący:
1. Organizacja wiodącej sceny kulturalnej (impresariat wydarzeniowy)
Wydarzenia (imprezy) masowe i niszowe; przyciąganie nowości i inspiracji; stwarzanie szans rozwoju dla lokalnych talentów
2. Budowanie tożsamości lokalnej, ochrona dziedzictwa kulturowego, animacja pamięci lokalnej
Ochrona zabytków, krajobrazu kulturowego; budowanie współczesnych relacji do dziedzictwa kulturowego; stwarzanie szans dla rozwoju turystyki kulturowej, „oznaczanie” miejsc pamięci
3. Dostęp do informacji i wiedzy (biblioteka)
Nowoczesna biblioteka jako miejsce transferu wiedzy, rozwoju kompetencji digitalnych, stwarzanie przyjaznej przestrzeni do edukacji i aktywności społecznej
4. Inicjowanie i wspieranie aktywności społecznej i gospodarczej w dziedzinie kultury
Wolontariat, organizacje pozarządowe, nieformalne grupy aktywności, podmioty sektora kultury, ekonomia społeczna, partnerstwa kreatywne
5. Edukacja artystyczna, kulturalna i społeczna; Edukacja przez całe życie
Kluczowe kompetencje, ekspresja twórcza, kreatywność, wyrównywanie szans rozwoju osobistego, edukacja zawodowa, nabywanie nowych kompetencji, współdziałanie lokalne
6. Kształtowanie przyjaznej przestrzeni publicznej (w sensie zarówno fizycznej i obywatelskiej)
Otwarty dostęp do przestrzeni kultury, kształtowanie przestrzeni publicznej sprzyjających komunikacji społecznej i współbyciu – rozumianej jako miejsca fizyczne i jako dialog obywatelski/ partycypacja społeczna
Z pewnością jest to tylko punkt wyjścia, otwarty na różne interpretacje. Wskazuje on pewne obszary odpowiedzialności samorządów nie narzucając konkretnych form działań. Może on też służyć, jako „lista sprawdzająca”, które usługi nie są realizowane. Serdecznie zapraszamy do komentowania pomysłu. Wszelkie uwagi będą bardzo cenne.