14-15 grudnia 2010 r. w krakowskim Teatrze Łaźnia Nowa odbyła się konferencja „Dom Kultury – nowe otwarcie”. Konferencja została zorganizowana w ramach programu Dom Kultury+, realizowanego przez Narodowe Centrum Kultury. W konferencji uczestniczyli pracownicy domów kultury.
Głównym celem konferencji było poznanie opinii domów kultury w sprawach rozwoju programu Dom Kultury +. W ramach trzech różnych bloków tematycznych odbyło się w sumie 12 paneli poświęconych różnorodnym obszarom funkcjonowania domów kultury. Jednym z tematów były badania społeczne jako narzędzie diagnoz i ewaluacji kultury w środowiskach lokalnych.
Na początku spotkania Piotr Knaś z Małopolskiego Instytutu Kultury zaprezentował trzy tezy odnoszące się do badań społecznych w praktyce funkcjonowania domów kultury:
- Lokalna instytucja kultury powinna korzystać z różnorodnych badań kultury, niekoniecznie musi sama je realizować.
- Lokalna instytucja kultury powinna inicjować debaty publiczne na temat wyników lokalnych badań społecznych.
- Lokalna instytucja kultury powinna posiadać kompetencje związane z prowadzaniem badań ewaluacyjnych.
Celem panelu była dyskusja na temat tez – ich obalenie, potwierdzenie bądź przeformułowanie. Jako wprowadzenie do dyskusji zostały zaprezentowane dwie praktyki ilustrujące problematykę badań społecznych w kontekście funkcjonowania domów kultury.
Jako pierwszy wystąpił Pan Łukasz Ostrowski z prezentacją na temat nowego działania zrealizowanego z ramach programu „Zoom na domy kultury”. Według niego domy kultury powinny koniecznie realizować badania kultury, ponieważ dzięki nim mogą:
- inspirować się w tworzeniu programu,
- zyskiwać większą pewność wybranego kierunku działań,
- uzasadniać działania, które wybrały jako najistotniejsze.
W opinii panelisty najważniejsze dla domów kultury jest uzyskiwanie wymiernych efektów – pomysłów na nowe działania. Z tego powodu metodologia takich badań powinna być dobrze przystosowana do potrzeb domów kultury (musi być prosta, łatwa do zastosowania, obliczona na bliską współpracę z uczestnikami badań, przekonywująca w zakresie wskazywanych problemów/rozwiązań). Z myślą o domach kultury i małych organizacjach pozarządowych działających w obszarze kultury został przygotowany specjalny podręcznik „Zrób to sam. Jak zostać badaczem społeczności lokalnej?”. Jest on pomysłem na „przestawienie” badań lokalnych społeczności z pozycji ankietowań (których efekty są trudne do przeformułowania w działania) w stronę inspirujących badań jakościowych (budujących różnorodne pomysły „co robić”).
Jako drugi wystąpił Pan Paweł Machnicki, zastępca Burmistrza Dobczyc. Wskazał on że domy kultury mogą być ważnym partnerem samorządu w wytyczaniu kierunków rozwoju kultury, z tego powodu powinny one być (w zakresie odpowiadającym ich możliwościom) ośrodkami diagnoz i badań lokalnej społeczności. Władze samorządowe w coraz większym stopniu przekonane są o znaczeniu kultury w rozwoju lokalnym, z tego powodu ważne stają się kompetencje domów kultury w zakresie modelowania i wskazywania wyzwań związanych z rozwojem kultury (kapitał społeczny i intelektualny, edukacja kulturalna, budowanie wizerunku i tożsamości lokalnej społeczności, przemysły kultury i czasu wolnego). Dodatkową perspektywą rozwoju kompetencji badań w domach kultury jest ich umiejętność samoewaluacji (badań efektywności i skuteczności działania). Samorządom zależy na budowaniu potencjału instytucjonalnego domów kultury dla lepszego dostarczania usług publicznych. Domom kultury powinno zależeć na budowaniu informacji o swoich metodach, osiągnięciach, polach rozwoju kompetencji i programu merytorycznego. Im więcej mają argumentów, tym lepsza ich pozycja do negocjacji (partnerstwa) z samorządem.
W dyskusji uczestnicy spotkania zajęli się wyłącznie pierwszą tezą. Początkowe kontrowersje dotyczyły reprezentatywności tego typu badań oraz kwestii budowania przez lokalne samorządy polityk kultury (czy tego typu badania mogą stanowić materiał dla tworzenia analiz wskazujących rekomendacje dla decydentów politycznych).
Pierwotna pierwsza teza zgodnie z efektami dyskusji powinna zostać przemodelowana i brzmieć następująco:
Lokalne instytucje kultury powinny koniecznie realizować własne badania
- w formie dopasowanej do własnych potrzeb i kompetencji (te oczywiście należy wzmacniać i rozwijać),
- w porozumieniu z samorządem lokalnym, który oczekuje od domu kultury partnerskiej współpracy przy wytyczaniu kierunku rozwoju kultury i ewaluacji efektów finansowania obszaru kultury (programu usług publicznych).
Dwie pozostałe tezy nie wzbudziły raczej kontrowersji będąc rozwinięciem pierwszej (również w jej nowym brzmieniu), można więc powiedzieć, że są „raczej akceptowalne”. Dla programu Dom Kultury + efekty tej dyskusji mogą być następujące:
- należy wzmacniać kompetencje domów kultury w zakresie realizacji badań społecznych,
- należy wzmacniać partnerstwo instytucji kultury i samorządów lokalnych w zakresie współpracy dotyczącej badań i rozwoju kultury (domy kultury nie powinny być wyłącznie usługodawcami kulturalnymi z ramienia samorządu, ale również ośrodkami refleksji, badań, debat, kreującymi nowe polityki kultury).