Kultura w procesie zmiany. Dwa przykłady z województwa śląskiego

Już niedługo 25 listopada w Bydgoszczy odbędzie się kolejne spotkanie z cyklu Kultura i Rozwój pt. Miasto kultury czy miasto kulturalne? Kultura jako płaszczyzna mobilizacji społecznej i obywatelskiej w polskich metropoliach. Będzie to okazja do debaty na temat zmian zachodzących w kulturze po pływem działań ruchu Obywatele Kultury czy też udziału polskich metropolii w konkursie o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury (pisaliśmy o tym na Badaniach w kulturze jakiś czas temu).
Jednak równie ciekawe „rzeczy” dzieją się mniejszych ośrodkach np. w województwie śląskim w Jaworznie i Tarnowskich Górach. Oba przypadki trafnie obrazują, na czym polega to przyspieszenie kulturalne i jakie konflikty niesie ono za sobą (w dobrym tego słowa znaczeniu: unaocznienia wyzwań stojących przed sektorem kultury, wyboru metod zarządzania rozwojem kultury, sposobów konstruowania debaty publicznej)
W Tarnowskich Górach zapalnikiem dyskusji stał się problem finansowania kultury przez samorząd miasta. Animatorzy kultury działający w ramach sektora organizacji pozarządowych „skrzyknęli się” i wspólnie opublikowali Manifest Animatorów Kultury domagając się zmian w zarządzaniu sektorem kultury, przede wszystkim aspekcie metod finansowania działań kulturalnych. Obecnie prawie wszystkie środki finansowe miasta skierowane są do instytucji kultury, a zdecydowanie zbyt mało do organizacji pozarządowych (5 mln 930 tyś. dla instytucji, 70 tyś. dla organizacji). Animatorzy proponują, aby przynajmniej 15% środków finansowych przeznaczyć na działania kulturalne organizacji pozarządowych. Warto śledzić tę inicjatywę – samorząd jeszcze nie odniósł się do propozycji animatorów, ani nie zauważył „oficjalnie” całej akcji. Więcej na stronie koalicji animatorów kultury.

W Jaworznie samorząd miasta podjął się ciekawego eksperymentu w ramach zarządzania miejskimi instytucjami kultury. Mianowicie postanowił wyodrębnić ze struktur Miejskiego Centrum Kultury i Sportu trzy samodzielne nowe instytucje kultury:

  • Teatr Sztuk w Jaworznie
  • Orkiestra Kameralna Archetti
  • Big Bend eM Band

Teatr i dwie orkiestry, działające wcześniej w ramach MCKiS, będą samodzielnymi miejskimi instytucjami kultury. To dość odważne działania z wielką niewiadomą: czy instytucje te będą miały potencjał do rozwoju i czy ich usamodzielnienie pomoże im w tym? Analizując działania samorządu można stwierdzić, utworzenie czterech instytucji z dotychczasowej jednej ma przede wszystkim związek z brakiem pomysłu na zmianę wizerunku i programu MCKiS – łatwiej je podzielić niż ją „zdynamizować” w dotychczasowym kształcie. Aby rzecz całą jeszcze skomplikować, po powołaniu tychże instytucji miasto przystąpiło do działań związanych z opracowaniem miejskiej strategii rozwoju kultury! Czyli najpierw decyzje, a potem uzasadnienie.
Manifest Animatorów Kultury z Tarnowskich Gór pokazuje, jak niezależne środowiska kultury poszukują metod na wytworzenie nowych warunków do (partnerskich?) rozmów o miejskich politykach kultury. Działania samorządu w Jaworznie to z kolei pokaz przezwyciężania „niemocy organizacyjnej” metodą tworzenia faktów dokonanych. Ciekawe, co w dłuższej perspektywie czasu będzie skuteczniejsze dla rozwoju kultury: mozolne budowanie forum debaty i partycypacyjnej metody wdrażania zmian czy też kreowanie faktów dokonanych przełamujących zastaną sytuację? Pierwszą drogę preferują raczej organizacje i środowiska społeczne, które dzięki temu mogą partycypować w tworzeniu tychże polityk. Druga ścieżka jest coraz częściej wybierana przez samorządy, które dążą do zmian, ale bardzo często brakuje im kompetencji do prowadzenia społecznej debaty (ale chyba o wiele częściej brakuje im po prostu „czasu”).