Instytucje emanacyjne, instytucje-operatorzy

Przygotowując się do opracowania „podręcznika zarządzania strategicznego dla instytucji kultury” w ramach Projektu 18, MIK oraz FRSI musiały dokonać wyboru: jaki typ instytucji ma być jego odbiorcą? Bo i mały dom kultury i Opera Narodowa to instytucje kultury. Próba przedstawienia publikacji ważnej dla obu tych instytucji byłaby skomplikowana. Na samym początku postanowiono również, że nie będzie to wyłącznie publikacja dla bibliotek – ani gminnych czy powiatowych, ani wojewódzkich. Temu tematowi poświęcona jest inna część Programu Rozwoju Bibliotek. Dodatkowo trzeba wziąć pod uwagę istniejącą, bogatą ofertę publikacji na temat zarządzania (instytucjami kultury, sektorem publicznym, tworzeniem strategii rozwoju), które również mogą być źródłem inspiracji.
Rozwiązaniem okazał się typ instytucji kultury, który można nazwać „regionalną instytucją wsparcia rozwoju kultury”. Takie instytucje można zdefiniować w dwóch kontekstach: istniejącego potencjału instytucjonalnego oraz debaty na temat wizji rozwoju kultury.
W pierwszym kontekście należy przede wszystkim wskazać na wojewódzkie biblioteki publiczne, które są ważnymi instytucjami wsparcia dla lokalnego systemu bibliotek publicznych. Jest to ostatnia funkcjonująca sieć instytucji kultury w Polsce, w ramach której odbywa się „koordynacja rozwoju”. Drugim typem instytucji kultury, o którym należy wspomnieć są byłe wojewódzkie domy kultury. Kiedyś „opiekowały się” się gminnymi domami kultury. Po 1989 roku były likwidowane, stawały się „miejskimi” ośrodkami kultury lub centrami animacji kultury, generalnie rzecz ujmując dryfowały w różnych kierunkach. Około 2000 roku zaczęły odzyskiwać wigor, kiedy w większości zostały przejęte przez samorządy wojewódzkie. Część z samorządów regionalnych zaczęła naciskać na te instytucje, aby w większym stopniu pełniły one funkcję dla całego nowego województwa, a nie tylko dla miasta, w którym mają siedzibę. Ta zmiana to ważne pole rozwoju związane z drugim kontekstem: zmianami w systemie instytucji kultury.
Drugi kontekst ma związek z rozwojem kultury w oparciu o powstanie nowoczesnego systemu instytucji kultury w systemie regulator – operator – realizator. Taki system opiera się na podziale zadań:

  • MKiDN oraz samorząd regionalny to regulatorzy polityki kulturalnej wytyczający kierunki rozwoju,
  • wyspecjalizowane instytucje kultury, działające w imieniu regulatorów są odpowiedzialne za realizację polityk i „zarządzanie operacyjne”,
  • pozostałe instytucje kultury tworzące w obrębie różnych obszarów kultury są realizatorami ustalonych polityk oraz korzystają z mecenatu państwa i regionów.

Do realizacji funkcji regionalnych operatorów kultury najlepiej przygotowane są byłe „wojewódzkie ośrodki kultury” oraz wojewódzkie biblioteki publiczne, część z nich realnie już taką funkcję wykonuje. Biorąc pod uwagę zmiany w regionach oraz nowy paradygmat funkcjonowania sektora kultury przyszłe instytucje-operatorzy kultury stają przed wyzwaniem jak wypełnić nową funkcję np.:

  • jak wspomagać rozwój lokalny w obszarze kultury,
  • jak tworzyć sieci współpracy instytucji i organizacji kultury,
  • jak wspierać rozwój kadr kultury,
  • jak być operatorem strategicznych programów rozwoju w sektorze kultury,
  • jak monitorować i ewaluować obszar kultury,
  • jak współpracować z interesariuszami rozwoju kultury.

Więcej na ten temat można znaleźć w ciekawym opracowaniu przygotowanym przez Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego pt. „Trzy kroki ku zmianom na lepsze w polskiej kulturze”. Takich regionalnych instytucji jest obecnie około 40. Podręcznik poświęcony wypunktowanym wyżej tematom, mógłby być przydatny w objęciu nowej funkcji „operatora kultury” przez te instytucje.