Polityka spójności Unii Europejskiej polega na wzmocnieniu spójności gospodarczej i społecznej Wspólnoty Europejskiej, poprzez zmniejszenie dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów lub wysp najmniej uprzywilejowanych, w tym obszarów wiejskich. To pakiet programów i funduszy celowych przeznaczanych na ten cel, funkcjonujący w ramach 7-letnich budżetów UE. Obecnie trwają ustalenia na temat nowego programu, który będzie obowiązywał w latach 2014-2020. Założenia tego programu (więcej w dokumencie Polityka spójności 2014-2020. Inwestycje w rozwój gospodarczy i wzrost zatrudnienia) są obecnie na etapie wstępnych konsultacji na poziomie krajowym i regionalnym. Ich efekt zadecyduje przede wszystkim kształcie programów operacyjnych takich jak:
- Program Infrastruktura i Środowisko;
- Program Innowacyjna Gospodarka;
- Program Kapitał Ludzki;
- 16 Programów Regionalnych;
- Program Rozwój Polski Wschodniej;
- Program Pomoc Techniczna;
- Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej.
Jedną z istotnych zmian, które chce wprowadzić Komisja Europejska, jest zmiana priorytetów tematycznych w porównaniu z tymi obecnie obowiązującymi (w ramach EFRR obecnie są to: badania i rozwój technologiczny (BRT), innowacyjność i przedsiębiorczość, społeczeństwo informacyjne, środowisko, zapobieganie zagrożeniom, turystyka, inwestowanie w kulturę, inwestycje transportowe, inwestycje energetyczne, inwestycje w edukację, inwestycje w infrastrukturę ochrony zdrowia i infrastrukturę społeczną, bezpośrednie wspieranie inwestycji w małych i średnich przedsiębiorstwach).
Nowe priorytety tematyczne EFRR wskazywane przez komisję są następujące:
- prace badawczo-rozwojowe i wdrażanie innowacji;
- poprawa dostępu do technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz poprawa ich jakości;
- zmiany klimatyczne i przechodzenie na gospodarkę niskoemisyjną;
- wsparcie biznesowe dla małych i średnich przedsiębiorstw;
- usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym;
- infrastruktura telekomunikacyjna, energetyczna i transportowa;
- zwiększenie możliwości instytucjonalnych oraz efektywności administracji publicznej;
- infrastruktura służby zdrowia, edukacyjna i społeczna;
- zrównoważony rozwój miast.
Nie ma wśród nich wprost wymienionych turystyki i kultury, jak było poprzednio.
Akceptacja nowych priorytetów zmieni w znacznym stopniu funkcjonowanie regionalnych programów operacyjnych. Np. W ramach obecnie funkcjonującego Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego ważnymi kierunkami wsparcia jest rozwój produktów turystycznych, organizacja imprez kulturalnych, rozwój infrastruktury kultury, itp. Polskie regiony już w tej sprawie zajęły stanowisko:
W odniesieniu do zaproponowanych celów i priorytetów tematycznych EFRR, Związek Województw RP z niepokojem odnosi się do pominięcia kwestii dotyczących wsparcia turystyki. Z punktu widzenia regionów, w których gospodarkach turystyka odgrywa istotną rolę, ograniczenie wsparcia tego obszaru byłoby ogromną przeszkodą w rozbudowie i wzmacnianiu wewnętrznych potencjałów. Brak jest również zapisów jednoznacznie pozwalających na wsparcie inwestycji dotyczących instytucji kultury, w przeciwieństwie do enumeratywnego wskazania tego obszaru wsparcia w obecnym okresie programowania. Wsparcie dziedzictwa kulturowego przewidziane jest wprost w rozporządzeniu, w ramach priorytetu dot. ochrony środowiska, problematyczna pozostaje jednak kwestia jego właściwej definicji. Stąd też wskazujemy na potrzebę doprecyzowania zapisów i włączenia tego typu zadań do katalogu priorytetów inwestycyjnych. Kultury, jako potencjału, nie można przede wszystkim pominąć, jeśli wspieranie zintegrowanego rozwoju w kolejnej perspektywie finansowej ma być dostosowane do potrzeb i potencjałów wewnętrznych, tworząc jednocześnie warunki dla harmonijnego rozwoju Unii Europejskiej i jej regionów. O znaczeniu inwestycji w tym obszarze dla realizacji celów strategii Europa 2020, świadczy m.in. dedykowanie sektorowi kultury oraz sektorom kreatywnym nowego programu ramowego, pn. Kreatywna Europa, jako instrumentu przewidzianego na lata 2014-2020. (źródło: Stanowisko XXIII Zgromadzenia Ogólnego ZWRP w sprawie ram prawnych dla Polityki Spójności w latach 2014-2020)
Również na Europejskim Kongresie Kultury we Wrocławiu przygotowano petycję w tej sprawie.
Skąd taka decyzja komisji w kontekście bardzo przez nią promowanego stanowiska o ważności sektora kultury dla rozwoju? Po pierwsze tematyczne priorytety można układać według różnych kluczy doboru, przynajmniej w sześciu na osiem nowych priorytetów mogą znaleźć się projekty rozwojowe związane z sektorem kultury, ale będą one musiały być zintegrowane z innymi celami niż obecnie „rozwój kultury/ turystyki w ogóle”. W ten sposób komisja chce (być może) wzmocnić działania związane z rozwojem gospodarki, a nie jakością życia. Po drugie komisja mogła dokonać przeglądu projektów realizowanych w ramach obecnie obowiązujących założeń i nie być z nich zadowolona. Może oba powody zadecydowały, lub też inne? Polskie regiony będą z pewnością lobbowały za przywróceniem obecnie obowiązujących założeń.