Aktualności

Obserwatoria kultury w Polsce

W dniu 17 marca 2010 roku w Małopolskim Instytucie Kultury w Krakowie odbyło się seminarium konsultacyjne na temat powołania sieci obserwatoriów kultury w Polsce.

Podczas seminarium zaproszeni goście mieli szansę przedyskutowania działań i projektów wiążących się ze stworzeniem ogólnopolskiego systemu diagnozy oraz monitoringu kultury. W spotkaniu uczestniczyli:

Idea obserwatorium kultury wpisuje się w szereg działań realizowanych obecnie w Polsce, dążących do stworzenia nowoczesnego systemu monitoringu i diagnozy poszczególnych obszarów (sektorów) życia społecznego związanych z prowadzeniem polityki rozwoju (takich jak: kultura, gospodarka, rynek pracy, edukacja, nauka i technologie, sytuacja społeczna i demograficzna itp.). Działania te wynikają z założenia, że bardzo trudno jest realizować politykę rozwoju lub opracowywać strategie planistyczne bez dokładnego obrazu sytuacji oraz diagnozy wyzwań i barier rozwojowych.

Kultura bardzo długo pozostawała na marginesie tworzonych strategii rozwojowych, ale obecnie jest często definiowana jako główny motor rozwoju, pojawiając się w kontekście rozwoju kapitału społecznego, przemysłów kreatywnych, gospodarki wiedzy, marketingu terytorialnego, podnoszenia jakości życia i wpływu na zrównoważony rozwój. Jednocześnie jej oficjalny obraz tkwi w przednowoczesnym schemacie upowszechniania kultury, dominacji sektora publicznego jako dawcy usług kulturalnych, kultury jako synonimu „kulturalności”. Zmiana obrazu kultury wymaga więc zmiany metodologii jej opisu oraz stworzenia nowoczesnego systemu monitoringu i wskaźników kultury. Jednym z wyzwań jest koordynacja działań oraz wykorzystanie już wdrożonych lokalnie dobrych praktyk związanych z powstawaniem obserwatorium kultury.

1. Obserwatorium Żywej Kultury

Jest to projekt powołania ogólnokrajowego obserwatorium kultury realizowany przez Instytut Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego we współpracy z Narodowym Centrum Kultury i Stowarzyszeniem Klon/Jawor. OŻK będzie częścią systemu Moja Polis i będzie korzystało z jego narzędzia technologicznego do gromadzenia, analizy, obrazowania danych. Zespół prof. Barbary Fatygi opracowuje obecnie rdzeń projektu, czyli:

  • zestaw wskaźników kultury oraz uwarunkowań kultury,
  • metodologię pozyskiwania danych w oparciu o istniejące bazy danych (GUS, NCK, MKiDN, samorządy itp.),
  • narzędzia do analizy i obrazowania danych.

Zamierzeniem tego projektu jest:

  • decentralizacja i kooperacja OŻK z Regionalnymi Obserwatoriami Kultury, budowa sieci instytucji zaangażowanych w program,
  • uspołecznienie diagnozy kultury i wykorzystanie potencjału społeczeństwa obywatelskiego w tworzeniu analiz kultury,
  • partnerstwo publiczno-pozarządowo-naukowe w celu łączenia kompetencji i możliwości rozwoju systemu o kolejne moduły,
  • odejście od podawania surowych danych w stronę analizy danych, położenie nacisku na lepsze wykorzystanie już istniejących baz danych w obiegu istotnych informacji o kulturze.

Wyzwaniem jest wdrożenie tego projektu, który obecnie istnieje jako rozwijana koncepcja ogólnopolskiej sieci obserwatoriów kultury (w ramach której będą realizowane projekty badawcze, analizy, debaty o kulturze) oraz powstające narzędzie informatyczne w postaci OŻK w ramach Mojej Polis.

2. Ośrodek Statystyki Kultury GUS w Krakowie

Krakowska placówka GUS będzie specjalizowała się w statystyce dwóch obszarów: kultury i sektora pozarządowego. W OSK działa zespół ds. statystyki kultury, w ramach którego wypracowywane są nowe wytyczne dla tworzenia statystyki kultury. Szczególnym problemem jest wprowadzanie zmian w zasadach statystyki, które wciąż nie nadążają za rzeczywistością. W OSK trwają obecnie prace nad:

  • nowymi kwestionariuszami do badań instytucji kultury,
  • nową formułą realizacji badań uczestnictwa w kulturze,
  • nową formułą realizacji badań przekrojowych kultury.

Te działania mają przełożyć się na lepsze obrazowanie rzeczywistych zmian w kulturze oraz objęcie statystyką kultury obszarów obecnie nią nieobjętych. Inne obserwatoria kultury bardzo liczą na nowe dane i możliwość ich wykorzystania z możliwie najniższych pułapów agregacji.

3. Departament Kultury i Dziedzictwa Narodowego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego

Z punktu widzenia Samorządu ważnym celem obserwatorium kultury jest budowanie informacji (opis, analiza, diagnoza) dla tworzenia polityki kulturalnej i strategii rozwoju kultury w regionie. Część uczestników seminarium zwróciła uwagę na niedocenianie przez urzędników roli obserwatorium jako „łącznika” pomiędzy politykami a społecznością. Dla nich równie ważną rolą obserwatorium jest funkcja inicjowania debaty społecznej oraz poszerzania obszaru ogólnodostępnej informacji publicznej. Innym wyzwaniem dla samorządów jest stały audyt efektywności własnej polityki w sektorze kultury oraz przygotowanie założeń programowych dla szerokiego strumienia finansowego przeznaczonego na tworzenie nowej infrastruktury kultury (nowe siedziby, nowe instytucje itp.).

4. Instytucja Kultury SZCZECIN 2016

W celu zdobycia tytułu Europejskiej Stolicy Kultury Szczecin przyjął metodę aktywnego planowania strategicznego, którego podstawą będą badania i analizy. Specjalnie powołana instytucja kultury SZCZECIN 2016 zajęła się opracowaniem wniosku aplikacyjnego w oparciu o syntetyczną diagnozę kultury okręgu metropolitarnego Szczecina. Wniosek aplikacyjny został więc potraktowany jako narzędzie do stworzenia planu rozwoju kultury, którego siłą będzie pokazanie przyszłości miasta opartego na przemysłach kreatywnych, kapitale kulturalnym, współpracy trzech sektorów w obszarze szeroko pojętej kultury. W ten sposób miasto otrzymało szereg analiz kultury oraz została wywołana debata publiczna na temat przyszłości miasta i zasad realizowanej polityki kultury. To z kolei przełożyło się na społeczne zaangażowanie w proces zmiany. Działalność SZCZECINA 2016 wskazuje, jaką rolę może spełnić lokalne obserwatorium kultury w wytworzeniu debaty publicznej o kulturze oraz wytyczaniu celów polityki kulturalnej miasta.

W ramach spotkania zaprezentowany został również Instytut Kultury Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Katedra Socjologii Ogólnej i Antropologii Społecznej Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

Spotkanie miało znacznie dla faktycznego zapoczątkowania działań Małopolskiego Instytutu Kultury, skierowanych na powołanie nowego programu pod nazwą Małopolskie Obserwatorium Kultury. Celem MOK-u jest opis i diagnoza kultury w Małopolsce. Będzie się on składał z następujących modułów:

  • Forum dyrektorów domów kultury
  • Projekty badawcze (we współpracy z zespołem prof. Janusza Muchy z AGH)
  • Regionalne Obserwatorium Kultury w ramach Obserwatorium Żywej Kultury

Kolejne spotkanie w poszerzonym gronie odbędzie się w kwietniu w Narodowym Centrum Kultury. Jego celem będzie prezentacja rozwoju Programu Obserwatorium Kultury (współpraca z OŻK, tworzenie regionalnych obserwatoriów kultury).